παρέκκλιση

Εκτροπή ενός πλοίου ή ενός αεροπλάνου από την πορεία, η οποία οφείλεται, αντίστοιχα, σε ρεύματα του νερού ή της ατμόφαιρας. Η γωνία της π. είναι αυτή που σχηματίζεται από τη διεύθυνση της ταχύτητας του κινητού, ως προς το νερό ή τον αέρα όπου κινείται (σχετική ταχύτητα), και από τη διεύθυνση της ταχύτητάς του ως προς τον θαλάσσιο πυθμένα ή το έδαφος (πραγματική ή απόλυτη ταχύτητα)· ταχύτητα της π. της έλξης είναι η ταχύτητα του ρεύματος όπου βρίσκεται το κινητό. Από το διανυσματικό άθροισμα της σχετικής ταχύτητας π., προκύπτει η απόλυτη ταχύτητα, και κατά συνέπεια η γωνία π.· η αρνητική τιμή της γωνίας αυτής αποτελεί τη διόρθωση που πρέπει να γίνει στην πορεία, γιατί η πραγματική διαδρομή του κινητού δεν επηρεάζεται μόνο από την π. Όπως είναι φανερό, ένα πλοίο παρεκκλίνει από την πορεία του και με την επίδραση του ανέμου, η εκτροπή όμως αυτή δεν ονομάζεται παρέκκλιση. Στα μικρά ιστιοφόρα (γιοτ και σκάφη λεμβοδρομιών), η εκτροπή από την πορεία οφείλεται στην πλάγια μετατόπιση που προκαλεί ο άνεμος· για να μειωθεί η π. αυτή, τοποθετείται μια κάθετη τρόπιδα από ξύλο ή μέταλλο, σταθερό ή κινητό, ώστε να αυξάνεται η αντίσταση στην πλάγια μετατόπιση λόγω ανέμου. π. των ηπείρων. Ονομάζεται έτσι μια γεωλογική θεωρία του Γερμανού γεωφυσικού Άλφρεντ Βέγκενερ, κατά την οποία οι ήπειροι θα πρέπει να είχαν υποστεί μια κίνηση π. που τις έκανε να μετατοπιστούν η μία ως προς την άλλη. Κατά τη διατύπωση της θεωρίας του (1910), ο Βέγκενερ προϋποθέτει ότι οι ήπειροι, που σήμερα έχουν αναδυθεί, αποτελούσαν στις αρχές του μεσοζωικού αιώνα (περίπου πριν από 200.000.000 χρόνια) ένα ενιαίο τέμαχος, την Παγγαία, που περιβαλλόταν από μια τεράστια θάλασσα, την Πανθάλασσα. Κατόπιν, με κολοσσιαία ρήγματα, η Παγγαία πρέπει να τεμαχίστηκε σε πολλά τμήματα από sial (τις σημερινές ηπείρους και τα μεγαλύτερα νησιά), που επέπλεαν επάνω στο λιγότερο άκαμπτο Sima. Με την επίδραση της γήινης περιστροφής, τα ηπειρωτικά τεμάχη θα υπέστησαν μια κίνηση π., μετατοπιζόμενα προς τη δύση (με την προϋπόθεση ότι δεν υπήρξαν άλλες μαγματικές κινήσεις κάτω από τον φλοιό, αντίθετες προς την κίνηση αυτή). Ο Βέγκενερ χρησιμοποίησε πολλά επιχειρήματα για να υποστηρίξει τη θεωρία του. Γεωλογικά τεκμήρια: Oι ήπειροι παρουσιάζουν συχνά μια αντιστοιχία στις ακτογραμμές τους, ειδικότερα η Αφρική και η Νότια Αμερική στην πλευρά που βλέπει προς τον Ατλαντικό. Συχνά, εκεί όπου αναγνωρίζεται ένας τέτοιος παραλληλισμός, παρατηρείται επίσης και μια αντιστοιχία των στρωματογραφικών σειρών. Στα δυτικά χείλη των μετακινούμενων μερών σχηματίζονται πτυχώσεις, με αποτέλεσμα τη γένεση ορέων (όπως στην περίπτωση της Αμερικής). Παλαιοντολογικά τεκμήρια: H μελέτη της σημερινής και της παλαιάς διανομής των ζώντων οργανισμών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κατά το παρελθόν πρέπει να υπήρχε δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ των ηπείρων, γεγονός που εξηγείται μόνο με την υποθετική ύπαρξη ηπειρωτικών γεφυρών ή με την π. των ηπείρων. Γεωφυσικά τεκμήρια: Mετρήσεις του γεωγραφικού μήκους επέτρεψαν τον καθορισμό μιας σχετικής κίνησης ανάμεσα στην Ευρώπη και στη Γροιλανδία (στην περίπτωση αυτή τα δύο σιαλικά τεμάχη απομακρύνθηκαν). Αν και αποδέχθηκαν τις γενικές αρχές της θεωρίας του Βέγκενερ, οι μελετητές που ασχολήθηκαν κατόπιν με την π. των ηπείρων δέχτηκαν μια νέα υπόθεση, ότι υπήρξαν όχι μία αλλά δύο Παγγαίες αρχικές ήπειροι: η Γκοντβάνα, στο Nότιο Hμισφαίριο, και η Ευρασία στο Bόρειο. Η θεωρία του Βέγκενερ υπήρξε αργότερα αντικείμενο πολλών συζητήσεων, και σε ορισμένους κύκλους αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό. Μόνο κατά το χρονικό διάστημα 1950 έως 1964, μελέτες που έγιναν από ομάδες γεολόγων και γεωφυσικών παρείχαν νέες αποδείξεις για τα επιχειρήματα του Βέγκενερ. Μία από τις κυριότερες αποδείξεις είναι τα αποτελέσματα ενός συστηματικού προσανατολισμού της παράκτιας ζώνης της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής, που επιβεβαίωσαν μια απόλυτη αντιστοιχία των στρωμάτων από τη μια και την άλλη πλευρά του ωκεανού. Επίσης η Ανταρκτική, που κατά την υπόθεση της π. των ηπείρων πρέπει να αποτελούσε μέρος της Γκοντβάνα, διαπιστώθηκε από τους μελετητές ότι κατέχει μια γεωλογική δομή που συσχετίζεται εύκολα με τις άλλες χώρες της Γκοντβάνα. Άλλο φαινόμενο που μελετήθηκε σε βάθος, για να ενισχυθεί η θεωρία αυτή της π., είναι η μετατόπιση των μαγνητικών πόλων της Γης κατά τους γεωλογικούς χρόνους (η θέση των πόλων σε μια καθορισμένη περίοδο είναι ανεξάρτητη από τη μαγνητική κατάσταση των μαγματικών πετρωμάτων που στερεοποιήθηκαν κατά την περίοδο αυτή). Οι σχετικές μελέτες επέτρεψαν τη διαπίστωση ότι οι μαγνητικοί πόλοι μετατοπίστηκαν, ως προς τις ηπείρους, σε κατά πολύ διαφορετικές γραμμές κατεύθυνσης μεταξύ τους: προκύπτει λοιπόν το συμπέρασμα ότι οι ήπειροι μετατοπίστηκαν σε χρόνο ανεξάρτητο από τον χρόνο μετατόπισης των μαγνητικών πόλων.

* * *

η / παρέκκλισις, -ίσεως, ΝΜΑ [παρεκκλίνω]

1. απομάκρυνση από την αρχική κατεύθυνση, εκτροπή

2. μτφ. απομάκρυνση από τον δρόμο τής ηθικής, ηθική παρεκτροπή, έκλυση ηθών, εκτροπή από διακηρυγμένες θέσεις, τοποθετήσεις, αρχές, επιδιώξεις, το λοξοδρόμημα

νεοελλ.

η γωνία και η απόσταση κατά την οποία παρεκκλίνει κανείς ή κάτι.